مخاطب یا Audience از نظر تاریخی، وظیفه‌ی اولیه‌اش شنیدن بوده است اما امروزه تعریف مخاطب بسیار پیچیده‌تر شده و مخاطب شناسی به یک تخصص تبدیل شده است.
به نظر می‌رسد نخستین گروه مخاطبان رسمی را باید در سخنرانی‌هایی که هزاران سال قبل انجام می‌شده‌اند جستجو کرد.
در زبان انگلیسی Audience از ریشه‌ی لاتین Audire به معنای شنیدن گرفته شده است. بنابراین ظاهراً کار Audience این بوده که شنونده باشند و سخنران برای او سخنرانی کند.
ما هم در زبان خود از واژه‌ی مخاطب استفاده می‌کنیم که روبروی خطیب قرار دارد. به عبارتی خطیب، خطبه می‌خواند و مخاطب به خطبه‌ها گوش می‌دهد.
اگر بخواهیم از تعریف‌های جدی و دقیق آکادمیک دوری کنیم، شاید کلی‌ترین تعریف این باشد که مخاطب، کسی است که محتوا برای او تهیه، تنظیم و عرضه می‌شود. البته اینکه محتوا در نهایت به دست مخاطب می‌رسد یا نمی‌رسد بحث دیگری است.
به عنوان مثال، ممکن است مخاطب یک برنامه تلویزیونی، کارشناسان علوم اجتماعی باشند؛ اما در لحظه‌ی پخش برنامه هیچ کارشناسی پای تلویزیون نباشد و آن برنامه را نبیند. در چنین وضعیتی همچنان می‌توانیم بگوییم مخاطب برنامه، کارشناسان علوم اجتماعی بوده‌اند.
حالا قاعدتاً چنین تعریفی می‌تواند در هر فضایی مصداق‌های متفاوتی داشته باشد. به این مثال‌ها توجه کنید:
مخاطب سخنران، کسانی هستند که قرار است سخنرانی او را بشنوند و او به قصد آنها و برای آنها حرف می‌زند.
مخاطب در بازاریابی محتوا، کسانی هستند که قرار است محتوا را دریافت و مصرف کنند.
مخاطب روابط عمومی یک سازمان، تمام ذی‌نفعان سازمان در سطح کلان و در کل جامعه هستند.
مخاطب تبلیغات، مشتریان بالقوه یک محصول یا کسب و کار هستند.
مخاطب هر رسانه‌ای، کسانی هستند که رسانه به امید دسترسی به آنها راه‌اندازی شده و برای رساندن پیام خود به آنها تلاش می‌کند.
دموگرافی مخاطب
یکی از روش‌های مخاطب شناسی توجه به دموگرافی مخاطبان است.
اینکه به فاکتورهایی مانند ترکیب سنی مخاطبان، ترکیب قومی آنها، ترکیب جنسیتی، شغل، تحصیلات، طبقه اجتماعی و مواردی از این دست توجه کنیم.
البته دموگرافی همیشه‌ی شیوه‌ی مناسبی برای تحلیل و طبقه بندی مخاطبان نیست. این شما هستید که بسته به موضوع خود تصمیم می‌گیرید تا چه حد به ترکیب دموگرافیک مخاطبان خود توجه کنید.
کتاب مخاطب شناسی
کتابهای متعددی در مورد مخاطب و مخاطب شناسی تألیف شده‌اند که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کتاب مخاطب شناسی دنیس مک کوایل
- کتاب مخاطبان رسانه جان سالیوان
- کتاب روش تحقیق مخاطبان رسانه گراهام میتون
- کتاب تکامل مخاطب با رسانه های جدید فیلیپ ناپولی
مزیت کتابهای فوق این است که با مرور فهرست مطالب و سرفصل‌‌های آنها می‌توانید تا حدی به بزرگی دنیای مخاطب شناسی پی ببرید و حتی شاید علاقمند شوید که این حوزه را به عنوان زمینه‌ی تخصصی خودتان انتخاب کنید.
اما اگر نمی‌خواهید به یک متخصص یا تحلیل‌گر حوزه رسانه تبدیل شوید و صرفاً قصد دارید مخاطب شناسی را در حوزه‌ی تخصصی مورد نظر خودتان یاد بگیرید، بهتر است به سراغ کتابهای دیگری بروید.
به عنوان مثال، بسیاری از کتابهای استراتژی محتوا مانند Content Inc بخشی را به مخاطب شناسی اختصاص می‌دهند که برای علاقمندان به استراتژی محتوا می‌تواند مفیدتر از کتاب تخصصی مخاطب شناسی باشد.
یا بخش مخاطب شناسی کتابهای تبلیغات و برندسازی، می‌تواند برای علاقمندان به حوزه بازاریابی جذاب‌تر و مفیدتر باشد.
